صنایع دستی دریایی چیست و انواع صنایع دستی دریایی در ایران
صنایع‌دستی نمود خلاقیت، ذوق، ظرافت افراد و فرهنگ یک منطقه است. درواقع بومیان با استفاده از فراورده‌هایی که در طبیعت وجود دارد و همچنین خلاقیت و ذوق خود، این آثار هنری را به وجود می‌آورند. بنابراین وقتی یک منطقه مسکونی به دریا نزدیک باشد طبیعی است که با بهره‌گیری از فراورده‌های دریایی، صنایع دستی دریایی خلق می‌شود. این صنایع همان‌طور که از نام آن مشخص است از اجسام و جانواران دریایی درست می‌شود.
صنایع دستی دریایی چیست؟
صنایع دستی دریایی در مناطقی رونق دارد که دارای نوار ساحلی هستند. این مناطق با توجه به شرایط اقلیمی خود و نزدیکی به دریا و ساحل می‌توانند مواد اولیه را در اختیار بومیان قرار داده تا صنایع زیبایی تولید کنند.
برخی از این صنایع‌دستی به‌صورت مستقیم و برخی غیرمستقیم عرضه می‌شوند. مثلاً در برخی مناطق خرچنگ‌ها، مرجان، حلزون و گوش‌ماهی را به‌صورت سالم بفروش می‌رسانند و در روش‌های غیرمستقیم با اعمال تغییراتی در این فراورده‌ها آن‌ها را به شکل محصولاتی زیبا درست می‌کنند. در برخی مناطق دیگر نیز از پوست نرم‌تنان استفاده کرده و آن را در قالب آثار هنری ارائه می‌دهند.
صنایع‌دستی دریایی در ایران:
امروزه صنایع‌دستی هم ازنظر فرهنگی و هم ازنظر اقتصادی موردتوجه کشورها قرارگرفته و به آن اهمیت می‌دهند. در این میان کشور ما سرشار از این هنرهای بومی است که در شمال، شرق، غرب و جنوب به شکل‌های متنوعی رواج دارد. دریاچه خزر در شمال کشور و دریای همیشه فارس در جنوب کشور شرایطی را فراهم کرده که می‌توان صنایع‌دستی دریایی را بیشتر رواج داد. البته این شرایط اقلیمی با توجه به دریای فارس مساعدتر بوده و صنایع‌دستی دریایی در جنوب بیشتر دیده می‌شود. فراورده‌های دریایی از طریق صید صیادان و یا وقوع جذر و مد در دریا به دست می‌آیند، درواقع جذر و مد باعث می‌شود صدف‌ها، حلزون‌ها و سایر موجودات به قسمت‌های کم‌عمق ساحل آورده شوند و به‌راحتی در دسترس بومیان قرار بگیرند.
به‌طور مثال استان هرمزگان به دلیل سواحل زیبا و وسیع خلیج‌فارس و دریای عمان تنوع بسیار زیادی در گونه‌های صدف‌های دریایی دارد که بومیان با جمع‌آوری صدف خام از سواحل، آن‌ها را به وسایل تزییناتی و کاربردی تبدیل می‌کنند. صنایع‌دستی دریایی در هرمزگان بسیار محبوب است. مثلاً بومیان از این فراورده‌های دریایی مانند صدف‌ها استفاده کرده و از طریق رنگ‌آمیزی و چسباندن آن‌ها انواع لوستر، پرده، مجسمه، انواع قاب و تابلوهای هنری و زیورآلات می‌سازند و از این طریق هم منافع اقتصادی زیادی برای منطقه به وجود می‌آورند و هم فرهنگ منطقه را به دنیا نشان می‌دهند. علاوه بر هرمزگان، یکی دیگر از شهرهای جنوبی که صنایع‌دستی دریایی در آن رواج دارد، شهر چابهار است.
به نقل از سایت زاهدان رئیس میراث فرهنگی و گردشگری چابهار اذعان داشته است که بومیان و ساحل‌نشینان منطقه آزاد چابهار با استفاده از صدف‌های دریایی توانسته‌اند ۷۰ نوع صنایع‌دستی دریایی تولید کنند که این رقم بسیار امیدوارکننده می‌باشد.
امروزه نهادهایی مانند میراث فرهنگی با برگزاری کلاسهای آموزشی در این مناطق قصد دارد تا این هنر را رونق ببخشد و با گسترش صنایع‌دستی دریایی آن را زنده نگه دارد. علاوه بر این برگزاری نمایشگاه‌های متنوع و قرار دادن این صنایع در غرفه‌ها می‌تواند هنر زیبای ایرانیان را به انسان‌های بیشتری نشان دهد.
انواع صنایع‌دستی دریایی:
صنایع دستی دریایی با توجه به مواد مصرفی، ابزار تولیدی و روشی که در آن به کاربرده شده است به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود. صنایعی مانند معرق صدف و نقاشی روی صدف از مهم‌ترین رشته‌های این صنعت محسوب می شوند. در رشته معرق صدف، افراد سعی می‌کنند با کنار هم قرار دادن تکه‌های صدف طرح موردنظر را ایجاد کنند. برای تولید این محصولات از صدف، مرجان و گوشت ماهی استفاده می‌شود. نقاشی روی صدف همان‌طور که از نام آن پیدا است، با نگارگری و ایجاد طرح‌های مینیاتوری به‌وسیله قلم بر روی صدف ایجاد می‌شود. این صنایع‌دستی بیشتر در شهرهای جنوبی کشور رواج دارد.
علاوه بر این رشته‌های دیگری مانند تراش صدف و سنگ‌های دریایی نیز وجود دارد که از پوست نرم‌تنان و صدف خام، برای تولید تابلوهای تزئینی با تلفیق نقاشی و مواد خام طبیعی، عروسک‌های صدفی و زیورآلاتی مانند گردنبند، گل سینه، آویز ساعت، آویز موبایل و گیره مخصوص روسری استفاده می‌شود. بومیان حتی از پولک‌های ماهی نیز استفاده کرده و آن‌ها را با ظرافت زیاد بر روی تابلوها به کار می‌برند. زیبایی و ظرافت این تابلوها به‌قدری است که در هنگام جابه‌جایی باید مراقب باشید تا صدمه نبیند.
خلاقیت لازمه تولید صنایع دستی دریایی:
در تولید این صنایع آنچه اهمیت دارد خلاقیت فرد است تا با این اجسام و قوه تخیل خود زیباترین محصولات را تهیه و تولید کند. برخی از تولیدکنندگان بومی این هنر را به‌صورت تجربی یاد گرفته‌اند و با استفاده از صدف و فراورده‌های دریایی سعی می‌کنند محصولاتی مانند گوشواره، لوازم‌خانگی و تزئینی و… را تولید کنند که ارزش معنوی آن‌ها هزاران برابر بیشتر از ارزش مادی آن است. درواقع بومیان این هنر را از پدران خویش یاد گرفته‌اند و آن را نسل به نسل ادامه می‌دهند، همان‌طور که اشاره کردیم در کنار این خلاقیت‌های ذاتی، کلاسهای کمکی نیز برگزار می‌شود که با شرکت در آن‌ها می‌توانید برخی فنون لازم را به‌صورت اصولی یاد بگیرید.
آیا صنایع دستی دریایی برای محیط زیست خطرناک است؟
شاید این سؤال ذهن شما را درگیر کند که خطرات این نوع صنایع برای محیط زیست چیست؟ استفاده از صدف‌ها، مرجان‌ها و جانوارانی که با زندگی خود اکوسیستم طبیعی دریا را به وجود می‌آورند ممکن است برای محیط زیست خطرناک باشد؛ این مرجان‌ها و صدف‌ها موجب تصفیه آب شده و اکوسیستم طبیعی دریا را برقرار می‌کنند. در این میان بهتر است بومیان از صدف‌های مرده‌ای استفاده کنند که به ساحل می‌آیند و با موج ساییده می‌شوند تا برای محیط زیست خطرناک نباشد.
کلام آخر…
ایران می‌تواند در زمینهٔ ارائه صنایع‌دستی دریایی به شرایط بهتری برسد. مرز آبی و خط ساحلی در ایران بسیار زیاد و گسترده بوده و سی و هفتمین کشور ازنظر خطوط ساحلی دنیا است. از طرفی ایران در مسیر ترانزیتی شمال و جنوب قرارگرفته و می‌تواند کشورهای آسیای میانه را به آب‌های بین‌المللی جنوب کشور متصل کند. غنی بودن آب‌های خلیج‌فارس که محل زیست جاندارانی مانند مرجان‌ها، صدف‌ها و موجودات دیگر می‌باشد، شرایط مساعدی را برای رشد صنایع‌دستی در ایران فراهم کرده است. بنابراین سرمایه‌گذاری در این صنعت شرایط خوبی را برای شهرهای جنوبی فراهم می‌کند. بهتر است مسئولین با برگزاری بیشتر کارگاه‌های مجهز در این زمینه قدم برداشته و به رونق اقتصادی – فرهنگی این مناطق کمک کنند.
- کیفیت
